Πρώτα απ’ όλα να σας καλωσορίσω όλους στην Κέρκυρα και να σας ευχαριστήσω πολύ για την τιμητική πρόσκληση την οποία μου απευθύνατε, για να είμαι σήμερα εδώ μαζί σας. Η συγκυρία φυσικά είναι ιδιαίτερη και υποθέτω πως όταν είχε γίνει ο προγραμματισμός αυτής της 4ης Πανελλήνιας Συνδιάσκεψης, δεν θα είχε ληφθεί υπόψη το ενδεχόμενο αυτό (αλλά από μία άλλη σκέψη, ίσως και τελικά να ήταν προβλέψιμο…).
Όπως και να έχει πάντως το θέμα, αυτή η, ούτως ή άλλως σημαντική, συνάντηση, αποκτά μια επιπλέον βαρύτητα και σημασία, ενόψει των Εθνικών Εκλογών της 4ης Οκτωβρίου. Εκεί πλέον η συζήτηση θα πάψει να είναι «θεωρητική» και θα κληθούμε όλοι και όλες να λάβουμε αποφάσεις για το που και πως θέλουμε να πάμε στην επόμενη ημέρα. Και φυσικά πολλά από αυτά τα κρίσιμα θέματα, προβλήματα και διλλήματα που τίθενται για την 4η Οκτωβρίου, εμπίπτουν και στα θέματα της Συνδιάσκεψης. Δεν θα ήθελα να σας κουράσω πολύ, απλά θα επιθυμούσα να σας αναφέρω κάποιες δικές μου σκέψεις και τοποθετήσεις σχετικά με τις βασικές προβληματικές της Συνδιάσκεψης.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση είναι ένα γεγονός. Δεν αμφισβητείται η ύπαρξή της από κανένα και καμία «θεωρία συνομωσίας» δεν μπορεί να ακυρώσει τις δυσμενείς επιπτώσεις που έχει για όλους σχεδόν τους κατοίκους του πλανήτη. Όμως, η οικονομική κρίση φίλες και φίλοι, δεν είναι ένα φαινόμενο «φυσικής καταστροφής», δεν είναι κάτι το οποίο «αναπόφευκτα θα γίνονταν» και για το οποίο «δεν ευθύνεται κανένας». Παρουσιάζεται με τον τρόπο αυτό, μόνο από όσους θέλουν να τη χρησιμοποιούν ως «άλλοθι» για τις δικές τους ευθύνες, τις δικές τους ανεπάρκειες και τις δικές τους λανθασμένες πολιτικές – και αυτές υπάρχουν από το διεθνές έως και το τοπικό / εθνικό επίπεδο. Με λίγα λόγια, η οικονομική κρίση στη δίνη της οποίας βρισκόμαστε τη στιγμή αυτή, είναι αποτέλεσμα ιδεολογικών επιλογών, είναι αποτέλεσμα πολιτικών αποφάσεων και είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων πράξεων που έγιναν ή δεν έγιναν αλλά θα έπρεπε να έχουν γίνει. Και μερίδιο ευθύνης σε αυτή την κατάσταση έχουν όλοι όσοι βρίσκονταν σε θέση λήψεως αποφάσεων, είτε αυτοί ήταν στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, είτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είτε στην Ελλάδα για παράδειγμα. Επομένως το «δεν είδα, δεν ξέρω, δεν άκουσα, δεν φταίω εγώ» ας το αφήσουμε κατά μέρος. Η κρίση δεν μπορεί να χρησιμοποιείται ως άλλοθι, για όποιες ευθύνες υπάρχουν εδώ και πέντε χρόνια. Κι αυτό οφείλουμε να το έχουμε στο νου μας, για να είναι ξεκάθαρα τα πράγματα και να ξέρουμε ο καθένας που μιλάει, από ποια θέση μιλάει και κυρίως, τι δικαιούται να λέει και τι όχι.
Οι επιλογές που έγιναν τα τελευταία χρόνια, δημιούργησαν ένα παγκόσμιο περιβάλλον «υψηλής διακινδύνευσης» ως προς τα πάντα: διακινδύνευση ως προς το οικονομικό κέρδος, διακινδύνευση ως προς την εθνική και προσωπική ασφάλεια, διακινδύνευση ως προς την εργασία, την καθημερινότητα, τους στόχους για το μέλλον – τα πάντα. Όταν όμως κυριαρχεί η λογική του «όλοι μπορούν ελεύθερα να ανταγωνίζονται όλους», τότε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κανόνες, δεν υπάρχει πλαίσιο, δεν υπάρχει τελικά κανένα απολύτως μέτρο. Και το μέτρο εδώ χάθηκε νωρίς και με «εκκωφαντικό» τρόπο: αγορές καταρρέουν, κολοσσιαίες επιχειρήσεις εξαφανίζονται μέσα σε μια νύχτα, κράτη ολόκληρα βρίσκονται στο χείλος της πτώχευσης. Και φυσικά, ο «μεγάλος χαμένος» από την όλη υπόθεση, είναι αυτός που είναι πάντα: το άτομο, ο πολίτης, ο μεμονωμένος άνθρωπος.
Αλλά σε αυτή τη γενική τοποθέτηση υπάρχουν κάποιες σημαντικές εσωτερικές διαφοροποιήσεις. Και τούτο γιατί κάποιες συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού είναι σε πολύ πιο ευάλωτη θέση από κάποιες άλλες. Και μια από τις ομάδες αυτές του πληθυσμού είναι φυσικά οι γυναίκες. Θα πει ίσως κανείς «μα, μέσα σε όλη αυτή την κατάρρευση και το γενικευμένο πρόβλημα, είναι σωστό να εστιάζουμε στο φύλο??» – και η απάντηση είναι «ΝΑΙ». Πιστεύω ότι γνωρίζετε όλοι, πως δεν είμαι από τους ανθρώπους που προτάσσουν συχνά το πρόβλημα της διάκρισης ων φύλων. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πιστεύω πως δεν υπάρχει και πρόβλημα. Υπάρχει και μάλιστα είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού στις κρίσιμες θέσεις λήψης αποφάσεων. Εκεί όμως το θέμα έχει συζητηθεί ήδη πολύ – το ξέρουμε καλά αυτό όσοι βρισκόμαστε άλλωστε σήμερα εδώ – οπότε ίσως έχει μεγαλύτερη σημασία να εστιάσουμε στο τι γίνεται στο επίπεδο της καθημερινότητας. Γιατί εκεί ακριβώς φαίνεται το πόσο περισσότερο είναι ευάλωτες οι γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες, σε απότομες και βίαιες μεταβολές της κατάστασης, όπως είναι για παράδειγμα αυτές που επέρχονται από μία οικονομική κρίση του μεγέθους και της σοβαρότητας αυτής που έχουμε μπροστά μας.
Πρώτα απ’ όλα, ενώ οι γυναίκες είναι αυτές που θεωρητικά έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη στήριξης και ενίσχυσης στη δύσκολη στιγμή λόγω των πολλαπλών ρόλων που οφείλουν να εκπληρώνουν – συνήθως είναι αυτές οι οποίες αποτελούν τα πρώτα «θύματα» των βίαιων μεταβολών: από αυτές ξεκινούν όλες οι περικοπές παροχών και επιδομάτων, από αυτές ξεκινούν όλες οι απώλειες ασφαλιστικών και εργασιακών δικαιωμάτων, από αυτές ξεκινούν όλες οι επιμηκύνσεις του εργασιακού ωραρίου, από αυτές ξεκινούν όλες οι περικοπές προσωπικού – και αυτές τελικά να εμφανίζουν σαφώς υψηλότερο δείκτη ανεργίας σε σχέση με τους άνδρες. Και αυτό δεν είναι μια «φεμινιστική» οπτική των πραγμάτων – είναι η αντικειμενική περιγραφή της ισχύουσας κατάστασης.
Κατανοεί εύκολα κανείς, ότι όλα αυτά έχουν ένα πολλαπλό αντίκτυπο στη σύγχρονη γυναίκα: εργασιακή ανασφάλεια ή/και ανεργία, μειωμένος προσωπικός και γονεϊκός χρόνος, χειρότερη ποιότητα ζωής, έλλειψη ορατού σχεδίου για το μέλλον, αίσθηση αποτυχίας, στρες, κατάθλιψη και όλα τα συμπαρομαρτούντα… Η γυναίκα σήμερα, είναι ο «δύσκολος εργαζόμενος για να βρει δουλειά», ο «εύκολος στόχος της κατανάλωσης» αλλά και η «αναμενόμενη σούπερ-γούμαν που μπορεί ταυτόχρονα να είναι καλή επαγγελματίας, άψογη μητέρα, τέλεια νοικοκυρά, ιδανική σύντροφος, καλή φίλη»… Είναι πολλά όλα αυτά φίλες και φίλοι, όταν το περιβάλλον και η συγκυρία είναι απέναντί σου ολοένα και πιο εχθρικά.
Το περιβάλλον που έχει διαμορφωθεί από την οικονομική κρίση, είναι ένα περιβάλλον «έκτακτης ανάγκης» – και για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που προκύπτουν, χρειάζονται και τολμηρές λογικές «έκτακτων μέτρων» αλλά και συνολικής αλλαγής σκεπτικού διαχείρισης των πραγμάτων. Η έννοια λοιπόν της «κοινωνικής πολιτικής» – με το χαρακτήρα της πολιτειακής ενίσχυσης προς εκείνους που έχουν ανάγκη σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλους – παύει πια να είναι «πολυτέλεια» και γίνεται άμεση ανάγκη και ύψιστη πολιτική προτεραιότητα. Τουλάχιστον στο δικό μας το μυαλό και στο σχέδιο διακυβέρνησης της επόμενης ημέρας, η προτεραιότητα αυτή ισχύει σε απόλυτο βαθμό. Για να προκύψει το περιβάλλον ισότητας ως προς το φύλο, πρέπει πρώτα απ’ όλα να εξισορροπηθεί η κατάσταση, να εξαλειφθούν οι ανισότητες, να ενισχυθούν οι γυναίκες ως προς την καθημερινή ποιότητα ζωής τους, τις ευκαιρίες στην εργασία, τα ασφαλιστικά δικαιώματα και το εργασιακό περιβάλλον και μετά να μπορούμε να μιλάμε για πραγματική «πρόοδο» στο συγκεκριμένο θέμα και για βήματα προς τα εμπρός.
Κι εδώ βέβαια μπορεί να πει κανείς «ναι, αλλά η Ελλάδα του 2009 ως προς το θέμα της ισότητας δεν είναι η Ελλάδα του 1950 και σίγουρα δεν συγκρίνεται με άλλα – ακόμη και γεωγραφικά κοντινά μας – πολιτισμικά περιβάλλοντα, στα οποία οι γυναίκες αντιμετωπίζονται ως ‘πολίτες β’ κατηγορίας’». Φυσικά και ισχύει η παρατήρηση αυτή και δεν την αρνούμαι. Όμως φίλες και φίλοι, εάν θέλεις να προχωράς μπροστά, εάν θέλεις να βελτιώνεις καταστάσεις και να δίνεις λύσεις, δεν συγκρίνεσαι ποτέ με το χειρότερο αλλά προσπαθείς να επιτύχεις το καλύτερο. Επομένως, το μέτρο μας δεν πρέπει να είναι το «είμαστε καλύτερα από παλιά» αλλά το «έχουμε ακόμη πολλά πράγματα να κάνουμε για να εξισωθούμε με το καλύτερο δυνατό».
Και ακριβώς στην προσπάθειά μας αυτή, εξαιρετικά μεγάλη συμβολή έχουν θεσμικές συναντήσεις όπως η σημερινή. Η ευθύνη των αιρετών γυναικών είναι πολλαπλάσια, γιατί είναι ευθύνη αντιπροσώπευσης και εκπροσώπησης όλων εκείνων των υπολοίπων γυναικών που βιώνουν το πρόβλημα αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα να έχουν «δημόσιο βήμα», ούτε να συμβάλουν με πιο άμεσο τρόπο στη λήψη των αποφάσεων.
Δεν θα ήθελα να σας κουράσω άλλο – θέλω να ευχηθώ κάθε επιτυχία στις εργασίες της Συνδιάσκεψης και είμαι σίγουρη ότι οι συζητήσεις που θα διεξαχθούν για όλα αυτά τα θέματα, μόνο κέρδος μπορούν να αποφέρουν για όλους μας.
